Η λίστα των ταινιών που περιγράφουν ζοφερά τη θέση της γυναίκας στο σύγχρονο Ιράν είναι μακροσκελής. Ενδεικτικά μόνο, αναφέρουμε τον «Κύκλο» και το «Οffside» του Tζαφάρ Παναχί, καθώς και το σύνολο της δουλειάς της Σαμίρα Μαχμαλμπάφ. Οι περισσότερες απ’ αυτές τις ταινίες ανήκουν στη σχολή ενός ντοκιμαντερίστικου νεορεαλισμού, που εκφράστηκε και συστηματοποιήθηκε κατά κύριο λόγο από τον Αμπάς Κιαροστάμι, ως ένα σινεμά «καθαρού βλέμματος» με άξονα την αντίληψη του Ροσελίνι ότι «ο νεορεαλισμός είναι πρωτίστως μια ηθική σκοπιά από την οποία κοιτάζουμε τον κόσμο». Σημαντική τομή σε αυτό το σινεμά του «καθαρού βλέμματος» είναι το πρόσφατο «Τι απέγινε η Ελι» του Αγκχάρ Φαρχαντί.
Το φιλμ έχει επίκεντρο τη γυναίκα, όμως δεν περιγράφει το κοινότοπο: την καταπίεση και τη συντριβή της από τον θεσμό της ανδροκρατούμενης οικογένειας. Πραγματεύεται την αλλοτρίωση, την αποξένωση και την έλλειψη ουσιαστικής ανθρώπινης επικοινωνίας. Ο Φαρχαντί βάζει περίτεχνα και τον άντρα στο παιχνίδι εισάγοντας στο ιρανικό σινεμά το μεγάλο κεφάλαιο του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, τον Αντονιόνι. Το «Τι απέγινε η Ελι» είναι η φαινομενολογία της αλλοτρίωσης α λα ιρανικά. Ομως, ο Φαρχαντί βλέπει το υπαρξιακό δράμα του ατόμου μέσα στην ιρανική οικογένεια, που δεν έχει καμία σχέση με την οικογένεια στην Ευρώπη στα χρόνια του ’60 και του ’70 – κι αυτή είναι η ουσιαστική διαφορά του με τον Αντονιόνι.
Η εξαφάνιση
Ξεχάστε εικόνες λυρικές ή ποιητικές. Ξεχάστε την απλότητα και τη λιτή ηθογραφία που έχει στον πυρήνα της την αθωότητα ως διαχρονική αξία. Ο Φαρχαντί παραλλάσσει ελεύθερα την αντονιονική «Περιπέτεια» στρέφοντας τον ιρανικό νεορεαλισμό προς τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου. Εκεί παίζεται γι’ αυτόν το δράμα.
Στην «Περιπέτεια», μια παρέα μεσοαστών που κάνουν κρουαζιέρα σταματούν για λίγο σε ένα ξερονήσι και αμέσως αντιλαμβάνονται πως μια γυναίκα από τη συντροφιά τους εξαφανίστηκε ανεξήγητα. Στη συνέχεια, ο εραστής της και μια φίλη της την αναζητούν στο νησί και κατόπιν σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας. Ο Αντονιόνι απομακρύνεται σταδιακά από τη σχέση αιτίας – αποτελέσματος. Δημιουργεί χάσματα στη γραμμική αφήγηση κι έτσι η περιπλάνηση του ζευγαριού παίρνει τις διαστάσεις μιας εσωτερικής περιπέτειας.
Στο «Τι απέγινε η Ελι» μια παρέα μεσοαστών Ιρανών γίνονται ξαφνικά πρωταγωνιστές σε έναν εφιάλτη, καθώς ο Φαρχαντί κλιμακώνει ένα θρίλερ με οδηγό τον Αντονιόνι. Η δική του περιπέτεια αρχίζει με την εμφάνιση ενός χωρισμένου άντρα, του Αχμάντ, και συνεχίζεται, για να γίνει εσωτερική, με την εξαφάνιση μιας νεαρής κοπέλας, της Ελι. Στην κορύφωση του θρίλερ μαθαίνουμε πως η Ελι είναι αρραβωνιασμένη και πως θέλει να εγκαταλείψει τον μέλλοντα σύζυγό της. «Ενα πικρό τέλος είναι προτιμότερο από μια ατέλειωτη πικρία», λέει κάποια στιγμή ο Αχμάντ σχολιάζοντας τον αποτυχημένο γάμο του με μια Γερμανίδα.
Η μεγάλη ανατριχίλα
Ο Αχμάντ μόλις έχει επιστρέψει στην Τεχεράνη έπειτα από πολλά χρόνια παραμονής στη Γερμανία. Οι παλιοί φίλοι του και συμφοιτητές του, οικογενειάρχες με παιδιά πλέον, τον αγκαλιάζουν με χαρά και ξεκινούν μια τριήμερη εκδρομή στην Κασπία. Εκεί καταλύουν δίπλα στη θάλασσα σε ένα σπίτι με εμφανή τα σημάδια της εγκατάλειψης. Η παρέα είναι χαρούμενη και παρακάμπτει με ευκολία τα μικροπροβλήματα της εγκατάστασης και της κοινής συμβίωσης. Η οικογένεια αποπνέει ζεστασιά, σιγουριά και επιδεικνύει μια εξαιρετική ζωντάνια μπροστά στον κινηματογραφικό φακό. Ο Φαρχαντί περιγράφει την εκδρομή στο πρώτο μέρος της με ντοκιμαντερίστικο ύφος, συμμετρία κίνησης και επιταχυνόμενο εξωτερικό ρυθμό.
Στο δεύτερο μέρος της ταινίας εξαφανίζεται η κοπέλα και αρχίζει η μεγάλη ανατριχίλα για τους ήρωες. Η Ελι, που το υποκοριστικό της παραπέμπει σε πολλά ιρανικά γυναικεία ονόματα, ουσιαστικά είναι μια άγνωστη. Στο πρώτο μέρος, η παρουσία της λειτούργησε συνεκτικά για την παρέα των φίλων. Στο δεύτερο, η ανεξήγητη εξαφάνισή της λειτουργεί ως καταλύτης για τη διάλυση αυτού του φαινομενικά ευτυχισμένου μικρόκοσμου.
Ο ρυθμός ακολουθεί το βουητό της θάλασσας, που διαρκώς μεγαλώνει. Γίνεται εσωτερικός και υπόκωφος, δημιουργώντας ρήγματα για να φανεί η αληθινή εικόνα του θεσμού της οικογένειας, που είναι σαν μια κινούμενη άμμος όχι μόνο για τη γυναίκα, αλλά και για τον άντρα. Τα συναισθήματα είναι ρευστά και η αίσθηση του διφορούμενου, κυρίαρχη, σε μια ταινία όπου ο χώρος γίνεται μουντός, κλειστοφοβικός και εχθρικός, αντανακλώντας τον εσωτερικό ασφυκτικό κόσμο των ηρώων της.
Δείτε
Τι απέγινε η Ελι (About Elly, 2009)
Ιρανικό φιλμ που μοιάζει σαν ελεύθερη παραλλαγή της «Περιπέτειας» του Αντονιόνι. Μια παρέα μεσοαστών Ιρανών ξεκινούν από την Τεχεράνη με προορισμό την Κασπία, για ένα τριήμερο οικογενειακών διακοπών. Θέλουν να επανασυνδεθούν με έναν παλιό συμφοιτητή τους, τον χωρισμένο Αχμάντ που μόλις επέστρεψε από τη Γερμανία, και με την ευκαιρία να του συστήσουν μια νεαρή κοπέλα, την Ελι, που κάνει ιδιαίτερα μαθήματα στο παιδί τού ενός από την παρέα. Το ταξίδι της επανένωσης θα μετατραπεί σε εφιάλτη. Η Ελι θα εξαφανιστεί μυστηριωδώς και στη συνέχεια, όταν θα αποκαλυφθεί ότι ήταν αρραβωνιασμένη, θα γίνει αιτία κρίσης και συγκρούσεων ανάμεσα στα φιλικά ζευγάρια που αδυνατούν να χειριστούν το πρόβλημα της εξαφάνισης μιας αρραβωνιασμένης. Η σκηνοθεσία του Αγκχάρ Φαρχαντί βραβεύθηκε στο Φεστιβάλ του Βερολίνου.
Η περιπέτεια (L’ Aventura, 1960)
H κορυφαία μαζί με το «Μπλόου απ» ταινία του Μικελάντζελο Αντονιόνι, με την οποία άνοιξε η τριλογία της αποξένωσης (ακολούθησαν η «Νύχτα» και η «Εκλειψη»). Μια γυναίκα, η Αννα, που αποξενώνεται όλο και περισσότερο από τον εραστή της, τον Σάντρο, εξαφανίζεται στη διάρκεια μιας μικρής κρουαζιέρας σε μια θαλάσσια περιοχή γεμάτη ξερονήσια. Στη συνέχεια, ο Σάντρο και μια στενή φίλη της Αννας, η Κλαούντια, μπαίνουν σε μια περιπέτεια, εν πολλοίς αλληγορική, αναζητώντας τα ίχνη της εξαφανισμένης γυναίκας. Με τους: Μόνικα Βίτι, Λέα Μασάρι, Γκαμπριέλε Φερτσέτι.
Δημοσιεύτηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 15-11-2009
demans2.wordpress.com 